Το χειμερινό ηλιοστάσιο, η μεγαλύτερη νύχτα και αντιστοίχως η μικρότερη ημέρα του χρόνου, πλησιάζει στο Βόρειο Ημισφαίριο, εγκαινιάζοντας και επίσημα την έναρξη του χειμώνα
Την Κυριακή, 21 Δεκεμβρίου 2025, είναι το χειμερινό ηλιοστάσιο, που σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη του χειμώνα και κατ’ επέκταση τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου.
Στην Αθήνα, ο ήλιος θα ανατείλει στις 07:37 και θα δύσει στις 17:09, με τη διάρκεια της ημέρας στις 9 ώρες, 32 λεπτά.
Η λέξη “ηλιοστάσιο” σημαίνει το σημείο που ο ήλιος βρίσκεται στη μεγαλύτερη απόσταση από τον ουράνιο ισημερινό και ετυμολογικά προέρχεται από τις λέξεις ήλιος και στάσις.
Σε πολλές γλώσσες ο όρος που έχει επικρατήσει είναι λατινικής προέλευσης από τη λέξη solstitium (sol, ήλιος και sisto, στέκομαι)
Καθώς το νότιο ημισφαίριο υποδέχεται το καλοκαίρι, οι κάτοικοι βόρεια του Ισημερινού θα βιώσουν την πρώτη μέρα του χειμώνα. Φέτος, πέφτει το Σάββατο 21 Δεκεμβρίου και με βάση την Αθήνα, ο ήλιος θα ανατείλει στις 07:37 π.μ. και θα δύσει στις 17: 09, με τη διάρκεια της ημέρας στις 9 ώρες, 31 λεπτά. Η διάρκεια της ημέρας διαφέρει ανάλογα με την περιοχή, όσο πιο βόρεια τόσο μικρότερη.
Ενώ αυτό σημαίνει ότι η μέρα είναι πιθανό να είναι σκοτεινή και θλιβερή, τα καλά νέα είναι ότι σημαίνει επίσης ότι οι ημέρες θα γίνουν σταδιακά μεγαλύτερες, με περισσότερες ώρες φωτός της ημέρας μέχρι την κορύφωση του θερινού ηλιοστασίου.
Η διακύμανση συμβαίνει επειδή η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο υπό γωνία 23,4 μοιρών στον άξονά της, σύμφωνα με τα Βασιλικά Μουσεία του Γκρίνουιτς.
Κατά τη διάρκεια των θερμότερων περιόδων, ο Βόρειος Πόλος έχει κλίση προς τον ήλιο στο βόρειο ημισφαίριο, που σημαίνει μεγαλύτερες ώρες φωτός της ημέρας, ενώ το νότιο ημισφαίριο βιώνει το αντίθετο.
Κατά τη διάρκεια του χειμώνα η κατάσταση αντιστρέφεται καθώς ο Βόρειος Πόλος γέρνει μακριά από τον ήλιο για το βόρειο ημισφαίριο.
Φτάνοντας την ίδια ημέρα σε όλο τον κόσμο, ένα ηλιοστάσιο συμβαίνει όταν ο ήλιος φτάσει στο χαμηλότερο ή υψηλότερο σημείο του στον ουρανό κατά τη διάρκεια του έτους, ως αποτέλεσμα του άξονα της Γης που γέρνει προς ή μακριά από τον ήλιο.
Aυτόχθονες στη Βολιβία «καλωσορίζουν» τον ήλιο
Οι άνθρωποι έχουν σηματοδοτήσει τα ηλιοστάσια για αιώνες με εορτασμούς και μνημεία όπως το Στόουνχεντζ, το οποίο σχεδιάστηκε για να ευθυγραμμίζεται με τις τροχιές του ήλιου κατά τα ηλιοστάσια.
Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο του Βόρειου Ημισφαιρίου, το άνω μισό της Γης βρίσκεται στη μέγιστη κλίση του από τον ήλιο, με αποτέλεσμα τη μικρότερη ημέρα και τη μεγαλύτερη νύχτα του χρόνου. Το χειμερινό ηλιοστάσιο μπορεί να πέσει μεταξύ 20 και 23 Δεκεμβρίου, φέτος είναι την Κυριακή, 21 Δεκεμβρίου.
Το αντίθετο συμβαίνει σε ένα θερινό ηλιοστάσιο στο Βόρειο Ημισφαίριο: Το άνω μισό της Γης γέρνει προς τον ήλιο, δημιουργώντας τη μεγαλύτερη ημέρα και τη μικρότερη νύχτα του χρόνου. Αυτό το ηλιοστάσιο πέφτει μεταξύ 20 και 22 Ιουνίου.
Τι είναι η ισημερία;
Κατά τη διάρκεια της ισημερίας, ο άξονας της Γης και η τροχιά της ευθυγραμμίζονται έτσι ώστε και τα δύο ημισφαίρια να λαμβάνουν ίση ποσότητα ηλιακού φωτός.
Αυτό συμβαίνει επειδή κατά την ισημερία, η μέρα και η νύχτα διαρκούν σχεδόν το ίδιο χρονικό διάστημα, αν και μπορεί να υπάρχει αναντιστοιχία μερικών επιπλέον λεπτών, ανάλογα με το πού βρίσκεται κανείς στον πλανήτη.
Η φθινοπωρινή ισημερία στο Βόρειο Ημισφαίριο μπορεί να συμβεί μεταξύ 21 και 24 Σεπτεμβρίου, ανάλογα με το έτος. Η εαρινή ισημερία μπορεί να συμβεί μεταξύ 19 και 21 Μαρτίου. Ενώ οι αστρονομικές εποχές εξαρτώνται από το πώς κινείται η Γη γύρω από τον ήλιο, οι μετεωρολογικές εποχές ορίζονται από τον καιρό.
Οι μετεωρολόγοι χωρίζουν το έτος σε τρίμηνες εποχές με βάση τους ετήσιους κύκλους θερμοκρασίας. Με βάση αυτό το ημερολόγιο, η άνοιξη ξεκινά την 1η Μαρτίου, το καλοκαίρι την 1η Ιουνίου, το φθινόπωρο την 1η Σεπτεμβρίου και ο χειμώνας την 1η Δεκεμβρίου.
Το ηλιοστάσιο στη λαογραφία
Ο Ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός και σχεδόν όλοι οι αρχαίοι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του διάφορες γιορτές, από τους Σκανδιναβούς και τους Ιρανούς έως τους Μάγια και τους Ίνκας.
Σχεδόν παντού, οι μεγαλύτερες γιορτές γίνονταν κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου που σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους.
Προϊστορικά μνημεία όπως το Στόουνχεντζ στη Βρετανία πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του Ήλιου στον ουρανό.
Παλαιότερα στην Ελλάδα την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου υπήρχε το έθιμο να τοποθετείται στο αναμμένο τζάκι ένα αρκετά μεγάλο ξύλο, που ονομαζόταν μαμμή ή μπάμπω.
Στο έθιμο αυτό βρίσκονται οι ρίζες του εθίμου του Χριστόξυλου, το οποίο ακολουθούσε η χριστιανική παράδοση, τα παλαιότερα κυρίως χρόνια, στα χωριά.
Σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει σε κάθε σπίτι να καίει η φωτιά, όχι μόνο για να αποτρέπονται οι ανεπιθύμητοι καλικάντζαροι αλλά και για να ζεσταθεί ο μικρός Χριστός.
Οι αγγλοσαξωνικοί λαοί τιμούσαν τo χειμερινό ηλιοστάσιο με παγανιστικές ηλιολατρικές γιορτές, όπως το άναμμα φωτιάς (Yule Log), για να χαιρετίσουν την επάνοδο του ήλιου στο βόρειο ημισφαίριο.
Στην Κίνα γιορτάζουν την μικρότερη μέρα του χρόνου με οικογενειακές συνάξεις και μνημόσυνα στους προγόνους.
Στο Ιράν τέλος γιορτάζουν την μεγαλύτερη και πιο σκοτεινή νύχτα του χρόνου με οικογενειακές συνάξεις και συγκεντρώσεις σε φιλικά σπίτια, όπου κυριαρχεί το φαγητό, το ποτό και η απαγγελία ποίησης, σε ένα έθιμο με ζωροαστρική προέλευση.
