Κόλπο χαλασμένου τυριού: Αγοράζεις το τυρί που πρόκειται να χαλάσει σύντομα. Το κάνεις, διότι είναι φθηνότερο από το κανονικό. Έπειτα, το βάζεις σε τυρόπιτες και το πουλάς. Το χαλασμένο τυρί μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στο νοσοκομείο και ακόμη και στον τάφο.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Η κατάρρευση της Lehman Brothers
Στο μεταξύ το μαγαζί σου πιάνει φωτιά και φεύγεις με τα λεφτά της ασφάλειας πυρός. Ακούγεται σαν απάτη. Μοιάζει με απάτη. Και σε οποιονδήποτε τομέα θα συνιστούσε απάτη. Για το τραπεζικό σύστημα, όμως, ήταν απλά μια πραγματικότητα. Μια συνηθισμένη πρακτική που προστατευόταν από τους νόμους της ελεύθερης αγοράς -ακόμη κι όταν καταστρατηγούσε κάθε έννοια λογικής- και τελικά οδήγησε στην κατάρρευση της Lehman Brothers.
Δημιουργώντας το domino effect τα απόνερα του οποίου χτύπησαν το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα, με τα κύματά του να φτάνουν και στην Ελλάδα σαν τσουνάμι.Η οικονομική ανάλυση θυμίζει πολύ αντίστοιχη του μπάσκετ. Ακαταλαβίστικοι όροι αποκλειστικά για μυημένους. Swap, repos, παράγωγα, μόχλευση, ρευστότητα, συστημικός κίνδυνος, CDO. Σαν να λέμε χετζ άουτ, πικ εν ποπ, πλάγια πικ εν ρολ και δεν συμμαζεύεται. Η ουσία όμως (στο μπάσκετ) είναι να μπει η μπάλα στο καλάθι. Και στα σύγχρονα, δυτικά, οικονομικά η μεγιστοποίηση του κέρδους.
Έχουν περάσει κιόλας 12 χρόνια από τη μέρα που η Lehman, η μεγαλύτερη ανάδοχος τράπεζα σε ό,τι αφορά τίτλους συνδεδεμένους με στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης (το σχεδόν χαλασμένο τυρί που λέγαμε πιο πάνω) βάρεσε «κανόνι». Και δημιούργησε κρότο τόσο ισχυρό, που ακούγεται μέχρι τις μέρες μας. Θεωρητικά θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί. Όπως, επίσης, θεωρητικά, θα μπορούσε να μην της έχει επιτραπεί να φτάσει στο σημείο της κατάρρευσης. Όμως το «σύστημα» και στις δύο περιπτώσεις υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του ή απλά αδιαφόρησε για τις συνέπειες. Κοιτώντας κανείς πίσω με την άνεση που του δίνει η χρονική απόσταση, μπορεί με σχετική βεβαιότητα να συμπεράνει πως το δεύτερο είναι πιο κοντά στην αλήθεια.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Το τέλος του κακού
Η σύγχρονη οικονομική κρίση γεννήθηκε εκείνο το πρωί που η Lehman Brothers δήλωνε αδυναμία να επιστρέψει χρήματα στους πελάτες της. Μόλις 5 μέρες νωρίτερα καυχιόταν πως διαθέτει 41 δις δολάρια σε διαθέσιμα, ενώ το τελευταίο σαββατοκύριακο μετά από ατελείωτες διαβουλεύσεις και συζητήσεις, το αμερικανικό δημόσιο αποφάσισε να την αφήσει να πεθάνει. Μαζί της πέθανε και ο μύθος των αθάνατων τραπεζών.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Μαγική λέξη απληστίας
Ο Χάρι Κλυν σε κάποιο σκετς του έλεγε πως παλιότερα για να πάρεις δάνειο έπρεπε να αποδείξεις πως δεν το χρειάζεσαι. Τόσο δύσκολο ήταν. Άλλωστε οι τράπεζες έμοιαζαν περισσότερο με μυστικιστικές λέσχες. Πολύ λίγοι γνώριζαν πως είναι καν το εσωτερικό τους. Στις δύο προηγούμενες δεκαετίες μετατράπηκαν σε σούπερ μάρκετ. «Τι θα πάρω σήμερα; Γάλα, κρέας, φρούτα, ένα καταναλωτικό και μία πιστωτική κάρτα». Τόσο απλό ήταν. Σε μια εποχή με χαμηλά επιτόκια, επομένως φθηνό χρήμα, οι τράπεζες έπρεπε να αυξήσουν το εύρος της πελατείας τους για να μεγαλώσουν τα κέρδη τους. Νέα δάνεια σε νέους πελάτες. Τα επονομαζόμενα «δάνεια των φτωχών». Στην Αμερική αυτό συνέβη με τα στεγαστικά. Ολοένα και περισσότεροι Αμερικανοί μπορούσαν με ελάχιστες εγγυήσεις να χρεωθούν μέχρι τον λαιμό. Στο ερώτημα «και τι θα γίνει αν δεν πληρώσουν;» το σύστημα είχε απάντηση. Την… τυρόπιτα της πρώτης παραγράφου.
Έσπασε τον κίνδυνο σε πολλά μικρά κομμάτια, δημιουργώντας χρηματιστηριακά παράγωγα που στηρίζονταν στις υψηλές αξιολογήσεις των στεγαστικών, τα οποία στη συνέχεια πούλησε σε όλον τον κόσμο. Σε άλλες τράπεζες, σε ιδιώτες, σε επενδυτές, σε ασφαλιστικά ταμεία και τελικά μέχρι και στην κουτσή Μαρία, που χωρίς να το ξέρει, μέσα σε ένα ομόλογο ή αμοιβαίο κεφάλαιο ή κάποιο ακόμη πιο σύνθετο και δυσνόητο τραπεζικό όρο (όπως τα CDO) κουβάλαγε ένα κομμάτι από το χαλασμένο τυρί. Όταν οι… Γιάνκηδες σωρηδόν σταμάτησαν να πληρώνουν τα δάνειά τους στις ΗΠΑ, άνθρωποι άρχισαν να χάνουν τα λεφτά τους σε όλο τον πλανήτη.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Τα πρόβατα φυλάνε τους λύκους
Ακόμη κι έτσι, η Lehman θα μπορούσε να είχε μείνει όρθια. Έτσι κι αλλιώς είχε διασπείρει τη ζημιά μακριά της. Κανείς, όμως, δεν ήταν προετοιμασμένος για τέτοιας έκτασης αδυναμία πληρωμών. Ούτε καν το «σύστημα». Μέχρι τότε τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια ήταν η λιγότερο προσοδοφόρα αλλά πιο σίγουρη μορφή επένδυσης. Μέχρι τότε… Με τη χρήση των τιτλοποιήσεων (να θυμάσαι τις τυρόπιτες) η τράπεζα αντλούσε κεφάλαια, τα οποία έδινε σε νέα δάνεια και αυτός ο κύκλος συνεχιζόταν αφού όλοι έβγαιναν κερδισμένοι.
Όταν ολοένα και περισσότεροι Αμερικανοί σταμάτησαν να καταβάλλουν τις δόσεις τους, το ποτάμι άρχισε να γυρνά προς τα πίσω. Η Lehman και η κάθε Lehman δεν ήταν σε θέση να πληρώσει τους επενδυτές της και ο φαύλος κύκλος έσπασε με τον πλέον βίαιο τρόπο. Όλο το προηγούμενο διάστημα βέβαια, οι εταιρείες αξιολόγησης της έδιναν το ένα «ΑΑΑ» πίσω από το άλλο. Αλλά αυτό μοιάζει με το 20 που θα βάλει ο καθηγητής στον γιο του Λυκειάρχη. Ή σαν το σφύριγμα που θα δώσει ο διαιτητής στην ομάδα που γουστάρει.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Κάνοντας τα στραβά μάτια
Σκέψου να παίρνεις την μπάλα, να κάνεις επιθετικό φάουλ και αντί γι’ αυτό, οι γκρι να σου δίνουν βολές. Αυτό συνέβαινε στο τραπεζικό σύστημα. Εκτελούσε συνέχεια βολές εκμεταλλευόμενο κάθε σφύριγμα. Και ήταν όλα υπέρ του. Κανείς δεν αμφισβητούσε το αόρατο χέρι της αγοράς που δημιουργούσε ψεύτικο, λογιστικό χρήμα το οποίο γινόταν κανονικό μόνο όταν γέμιζε τους δικούς του λογαριασμούς μέσα από επίπλαστες κερδοφορίες που δημιουργούσαν απολύτως υπαρκτά μπόνους για χρηματιστές, μεσάζοντες, στελέχη.
Κάπως έτσι η Lehman (και πολλές άλλες) μπορούσε να κάνει ακόμη ένα ανήθικο αλλά όχι παράνομο (με βάση τους νόμους που ψηφίζουν εκείνοι που εμείς ψηφίζουμε) κόλπο. Πέρα από το να δανείζει σε ανθρώπους που ξέρει πως δεν θα μπορούν να πληρώσουν. Ή μετακυλώντας τη ζημία σε ανυποψίαστους τρίτους. Χρησιμοποίησε τα repos ή συμφωνίες επαναγοράς.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Ρεπό από τη λογική
Για να το πούμε απλά, τα repos είναι χρηματοπιστωτικά εργαλεία που λειτουργούν όπως τα ενεχυροδανειστήρια. Σου φέρνω το αμάξι μου επειδή χρειάζομαι τα μετρητά και συμφωνούμε πως στο μέλλον θα επιστρέψω για να το πάρω πίσω, δίνοντάς σου και τον τόκο σου. Ως εδώ όλα καλά. Η Lehman το έκανε αυτό, παρουσιάζοντας όμως ως πώληση τα έσοδά της. Έτσι το κατέγραφε στους ισολογισμούς, μεταφέροντας σε μελλοντικές χρήσεις την υποχρέωσή της να δώσει ακόμη περισσότερα χρήματα αργότερα.
Κι έτσι είχε συνεχώς έσοδα και διαθέσιμα. Κι έπαιρνε ακόμη πιο πολλά «ΑΑΑ». Και μπορούσε να προσελκύσει κι άλλους επενδυτές. Κι έτσι να δανείσει ακόμη πιο πολλούς Αμερικανούς. Διάολε… Τι σκεφτήκανε οι μπαγάσες; 50 δις δολάρια ήταν η αποτίμηση αυτών των υποχρεώσεων, τα οποία απλά εξαφανίζονταν προσωρινά από τα λογιστικά βιβλία κι ενίσχυαν την εικόνα της κραταιάς κι ακμάζουσας οικονομίας.
Κόλπο χαλασμένου τυριού: Κανόνι
Η Lehman είχε (θεωρητικά) την ατυχία να είναι από τις πρώτες, αλλά όχι η πρώτη τράπεζα που κήρυξε πτώχευση, σηματοδοτώντας την μεγάλη οικονομική κρίση που ακολούθησε. Ο καπιταλισμός ήδη είχε προστρέξει στην αγκαλιά του κατά τα άλλα μισητού κι επάρατου κράτους για άλλες περιπτώσεις νωρίτερα. Όσο κι αν τα στελέχη της πίστευαν πως και στη δική της περίπτωση η Κεντρική Τράπεζα θα έσπευδε να την σώσει, αυτό δεν έγινε. Το μέγεθός της ήταν τόσο σημαντικό για την αμερικανική οικονομία που έκανε τους ανθρώπους της να συμπεριφέρονται με έπαρση μέχρι την τελευταία στιγμή.
Θεωρητικά πάντα, η αμερικανική κυβέρνηση, η επιτροπή κεφαλαιογοράς και η κεντρική τράπεζα αποφάσισαν να αφήσουν τη Lehman να πεθάνει για να… τιμωρήσουν το σύστημα. Θέλοντας να περάσουν το μήνυμα στον καπιταλισμό πως δεν θα τρέχει πίσω του το κράτος να μαζεύει τα σπασμένα του. Μάλιστα είχαν πει πως δεν είναι δυνατόν να πληρώνουν οι φορολογούμενοι τα λάθη μιας τράπεζας.
Κι έτσι, εντελώς συνειδητά, αφέθηκε να πτωχεύσει. Και οδήγησε σε μια πρωτοφανή κρίση που έσπειρε φτώχεια κι εξαθλίωση σε απίθανες γωνιές της γης. Μεταξύ αυτών και η Ελλάδα. Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά από εκείνη την άρνησή τους και την χρεοκοπία της Lehman, δόθηκαν πάνω από 14 τρις δολάρια για ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών σε όλο τον κόσμο.
Το «αστείο» της υπόθεσης είναι ότι παρά τα όσα τραγικά ακολούθησαν, το «σύστημα» παρέμεινε στη θέση του. Εκατομμύρια σπίτια χάθηκαν, αμέτρητοι άνθρωποι έμειναν άνεργοι, οι περισσότεροι δουλεύουν με μισθούς άλλων εποχών ίσα-ίσα για να συνεχίσουν να πληρώνουν τις δόσεις τους. Το σύστημα, όμως, εκεί. Επιμένει και διεκδικεί. Δεν χάνει ποτέ και περιμένει την επόμενη οικονομική κρίση που πάλι θα βαφτιστεί «η μεγαλύτερη της ιστορίας» και θα οδηγήσει σε νέους νόμους. Νόμους που υποτίθεται θα καλύψουν τα κενά του, αλλά στην πραγματικότητα θα ισχυροποιήσουν τη θέση του.
