Ο Λεονίντ Ιβάνοβιτς Ρογκόζοφ ήταν Σοβιετικός γενικός ιατρός που πήρε μέρος στην έκτη Σοβιετική Ανταρκτική Αποστολή το 1960-1961. Ήταν ο μόνος γιατρός που υπηρετούσε στο Σταθμό Νοβολαζαρέφσκαγια, και ενώ βρισκόταν εκεί ανέπτυξε σκωληκοειδίτιδα, που σήμαινε ότι έπρεπε να εκτελέσει μια σκωληκοειδεκτομή για τον εαυτό του, με αποτέλεσμα μια διάσημη περίπτωση αυτοχειρουργείου.
Της Έπη Τρίμη
Από το Σεπτέμβριο του 1960 μέχρι τον Οκτώβριο του 1962, ο Ρογκόζοφ εργάστηκε στην Ανταρκτική, συμπεριλαμβανομένου του ρόλου του ως ο μοναδικός γιατρός σε μια ομάδα με δεκατρείς ερευνητές στο σταθμό Νοβολαζαρέφσκαγια, ο οποίας ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1961.
Το πρωί της 29 Απριλίου του 1961, ο Ρογκόζοφ είχε γενική αδυναμία, ναυτία, και μέτριο πυρετό, και αργότερα πόνο στο κάτω δεξιό μέρος της κοιλιάς. Καμία από τις πιθανές συντηρητικές θεραπείες βοήθησαν. Από τις 30 Απριλίου σημάδια τοπικής περιτονίτιδας έγιναν εμφανή, και η κατάστασή του επιδεινώθηκε σημαντικά από το βράδυ. Ο Ουσίνσκ, ο πλησιέστερος Σοβιετικός ερευνητικός σταθμός, απείχε πάνω από 1.600 χιλιόμετρα από τον Νοβολαζαρέφσκαγια. Οι ερευνητικοί σταθμοί άλλων χωρών στην Ανταρκτική δεν είχαν αεροσκάφος. Η σοβαρή χιονοθύελλα εμπόδισε την προσγείωση αεροσκαφών σε κάθε περίπτωση. Ο Ρογκόζοφ δεν είχε καμία επιλογή από το να εκτελέσει το χειρουργείο στον εαυτό του.
Ο γιατρός Ρογκόζοφ γνώριζε ότι η σκωληκοειδής απόφυση μπορούσε να πάθει από στιγμή σε στιγμή ρήξη, με συνέπειες μοιραίες για τη ζωή του. Ο γιος του Ρογκόζοφ, Βλαντισλάβ, επανέλαβε την ιστορία του πατέρα του στο BBC: «Έπρεπε να ανοίξει ο ίδιος την κοιλιά του για να βγάλει τα έντερά του» λέει, «και δεν ήξερε αν αυτό ήταν ανθρωπίνως δυνατό».
Πέρα από το προσωπικό κόστος του γιατού Ρογκόζοφ, υπήρχαν επίσης πολιτικοί κίνδυνοι εξαιτίας του Ψυχρού Πολέμου, με την Ανατολή και τη Δύση να ανταγωνίζονται στα πεδία των πυρηνικών όπλων, των διαστημικών και πολικών αποστολών. Ο διοικητής της βάσης Νοβολαζαρέφσκαγια έπρεπε να πάρει την άδεια της Μόσχας για να προχωρήσει η εγχείρηση. «Αν ο πατέρας μου αποτύγχανε και πέθαινε, σίγουρα αυτό θα είχε αρνητικές συνέπειες για το σοβιετικό πρόγραμμα της Ανταρκτικής» λέει ο Βλαντισλάβ.
Ο Ρογκόζοφ πήρε τελικά την απόφαση να προχωρήσει στην επέμβαση αντί να κάτσει με σταυρωμένα χέρια περιμένοντας να πεθάνει. «Δεν κοιμήθηκα καθόλου χθες το βράδυ Πονάει σαν τον διάβολο! Μια χιονοθύελλα χτυπάει την ψυχή μου, σαν να θρηνούν 100 τσακάλια» γράφει στο ημερολόγιό του.
Ο Ρώσος χειρουργός γιατρός επεξεργάστηκε με ακρίβεια το πλάνο της εγχείρησης αναθέτοντας στους συναδέλφους του συγκεκριμένους ρόλους και καθήκοντα.
Όρισε δύο βασικούς βοηθούς για να του δίνουν τα όργανα, να φωτίζουν σωστά και να κρατάνε έναν καθρέφτη ώστε να βλέπει τι κάνει. Ο διοικητής της βάσης ήταν επίσης παρών για να βοηθήσει σε περίπτωση που κάποιος από τους άλλους λιποθυμούσε. Τους έδωσε απόλυτα ακριβείς οδηγίες, ακόμη και για το τι έπρεπε να κάνουν αν λιποθυμήσει – «να τον επαναφέρουν με αδρεναλίνη και τεχνητή αναπνοή» λέει ο γιος του, επισημαίνοντας ότι «η προετοιμασία του δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη».
Χρησιμοποίησε ένα τοπικό αναισθητικό αλλά μόλις άνοιξε την κοιλιά του έπρεπε να αφαιρέσει την εντερική απόφυση χωρίς περαιτέρω ανακούφιση από τον πόνο, προκειμένου να κρατήσει το κεφάλι του όσο το δυνατόν πιο καθαρό. «Οι φτωχοί βοηθοί μου! Τους κοίταξα την τελευταία στιγμή. Στέκονταν εκεί πιο άσπροι από τις λευκές χειρουργικές τους μπλούζες» θα γράψει αργότερα. «Ήμουν κι εγώ τρομαγμένος, αλλά όταν έπιασα τη σύριγγα με τη νοβοκαΐνη και έκανα στον εαυτό μου την πρώτη ένεση, με κάποιον τρόπο άρχισα να λειτουργώ αυτόματα και από εκεί και πέρα δεν έβλεπα τίποτε άλλο».
Όταν έφτασε στο τελικό και πιο δύσκολο μέρος της εγχείρησης, σχεδόν λιποθύμησε και άρχισε να φοβάται ότι θα αποτύχει στο τελικό εμπόδιο. «Η αιμορραγία είναι αρκετά βαριά, αλλά παίρνω τον χρόνο μου (…) Ανοίγοντας το περιτόναιο, τραυματίζω το τυφλό (το πρώτο τμήμα του παχέος εντέρου που καταλήγει στην σκωληκοειδή απόφυση) και πρέπει να το ράψω» γράφει. «Νιώθω όλο και πιο αδύναμος, το κεφάλι μου αρχίζει να γυρίζει. Κάθε τέσσερα έως πέντε λεπτά σταματάω και ξεκουράζομαι για 20-25 δευτερόλεπτα». Τελικά φθάνει στο σημείο που πρέπει. «Με τρόμο βλέπω τη σκοτεινή κηλίδα λεκέ στη βάση του, που σημαίνει ότι μια μέρα ακόμη και θα είχε ανοίξει (…) Η καρδιά μου κόντεψε να σταματήσει, αισθάνθηκα τα χέρια μου σαν από καουτσούκ. Λοιπόν, σκέφτηκα ότι όλο αυτό θα τελειώσει άσχημα και όμως το μόνο που έμενε ήταν η αφαίρεση της απόφυσης». Αλλά δεν απέτυχε.
Η επέμβαση ολοκληρώθηκε με επιτυχία και ύστερα από δύο ώρες είχε βάλει την τελευταία βελονιά. Όμως ο Ρογκόζοφ δεν επέτρεψε στον εαυτό του να αναπαυτεί προτού δώσει στους βοηθούς του οδηγίες για το πώς έπρεπε να απολυμάνουν τα εργαλεία. Μόνον όταν η αίθουσα ήταν καθαρή και τακτοποιημένη πήρε μερικά αντιβιοτικά και υπνωτικά χάπια και έπεσε για ύπνο. Και δύο εβδομάδες αργότερα επέστρεψε στα κανονικά του καθήκοντα.
Ήταν ένα εκπληκτικό επίτευγμα. Αλλά «αυτό που τον ανακούφισε περισσότερο ήταν ότι είχε άλλη μια ευκαιρία να ζήσει» λέει ο Βλαντισλάβ. Υπάρχει όμως άλλη μια αναποδιά σε αυτή την ιστορία. Οι εξαιρετικά δυσμενείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή τον Απρίλιο του 1962 δεν επιτρέπουν στο πλοίο που θα πήγαινε να παραλάβει την ομάδα να προσεγγίσει τη στεριά, οπότε πρέπει να μείνουν στην Ανταρκτική άλλον έναν χρόνο.
Ως χειρουργός, ο Ρογκόζοφ ανησυχεί για την απώλεια επαφής με τον ιατρικό κόσμο. Σε προσωπικό επίπεδο νιώθει παγιδευμένος στον τόπο όπου είχε την πιο τρομερή εμπειρία της ζωής του. «Όλο και πιο συχνά τεράστια κύματα νοσταλγίας και μίσους για την καταραμένη Ανταρκτική σπάνε πάνω μου. Πόσο περίεργο φαίνεται ότι κάποτε συμφώνησα να συμμετέχω σε αυτή την αποστολή. Όλος ο εξωτισμός της Ανταρκτικής εξαντλήθηκε μέσα σε έναν μήνα και σε αντάλλαγμα χάνω δύο χρόνια από τη ζωή μου.
Η κλινική μου, την οποία αγαπώ περισσότερο από οποιαδήποτε κοσμική απόλαυση, φαίνεται τόσο μακρινή όσο και ο Άρης» γράφει στο ημερολόγιό του. Τελικά τους περισυνέλεξαν από αέρος με μονοκινητήρια αεροπλάνα -αν και πιο αργά από όσο είχε αρχικά σχεδιαστεί-, και το τραγικό είναι ότι ένα από αυτά έπεσε.
Η απίστευτη ιστορία επιβίωσης ήταν ένα ισχυρό εργαλείο για τη σοβιετική προπαγάνδα. Εξάλλου, μόλις 18 ημέρες πριν από την εγχείρηση που κατάφερε να κάνει στον εαυτό του, στις 12 Απριλίου του 1961, ο σοβιετικός κοσμοναύτης Γιούρι Γκαγκάριν είχε γίνει ο πρώτος άνθρωπος που ταξίδεψε στο διάστημα και μπήκε σε τροχιά γύρω από τη Γη και, όπως ήταν φυσικό, έγιναν συγκρίσεις ανάμεσα στους δύο άνδρες.
«Ο παραλληλισμός ήταν πολύ ισχυρός επειδή και οι δύο είχαν την ίδια ηλικία, ήταν 27 ετών, προέρχονταν και οι δύο από την εργατική τάξη, και οι δύο πέτυχαν κάτι που δεν είχε επιτευχθεί ποτέ πριν στην ανθρώπινη ιστορία» λέει ο Βλαντισλάβ. Και όπως ήταν φυσικό έγιναν πρότυπα του ιδανικού εθνικού υπερήρωα.
Την άλλη μέρα κιόλας επέστρεψε στο νοσοκομείο και συνέχισε την καριέρα του. Όσο για την επέμβαση αφαίρεσης της σκωληκοειδούς απόφυσης, τώρα πια είναι υποχρεωτική για τους εξερευνητές της Ανταρκτικής σε αρκετές χώρες, όπως η Αυστραλία. Κάποιοι γιατροί εξάλλου έχουν προτείνει ότι θα πρέπει να είναι υποχρεωτική για κάθε μελλοντικό αστροναύτη που θα εγκαταλείπει τη Γη για μια αποικία στον Άρη ή στη Σελήνη.
Τον Οκτώβριο του 1962 ο Ρογκόζοφ επέστρεψε στο Λένινγκραντ και άρχισε να εργάζεται ως Δόκτορ Ιατρικής.
Τον Σεπτέμβριο του 1966 δημοσίευσε ένα σύγγραμμα με τίτλο Εκτομή του οισοφάγου για τη θεραπεία του καρκίνο του οισοφάγου. Εργάστηκε ως γιατρός σε διάφορα νοσοκομεία στο Λένινγκραντ. Από το 1986 έως το 2000 υπηρέτησε ως επικεφαλής του χειρουργικού τμήματος του Ινστιτούτου Έρευνας για τη Φυματική Πνευμονολογία της Αγίας Πετρούπολης.
Ο Λεονίντ Ρογκόζοφ πέθανε στην Αγία Πετρούπολη, σε ηλικία 66 ετών στις 21 Σεπτεμβρίου 2000. Από καρκίνο του πνεύμονα. Καμία σχέση με το έντερο.
Την όλη εμπειρία ζωής ο Λεονίντ Ιβάνοβιτς Ρογκόζοφ την συνέπτυξε σε μία φράση: «μία δουλειά σαν όλες τις άλλες, μία ζωή σαν όλες τις άλλες»