Η σιδηροπενία αποτελεί τη συχνότερη διατροφική ανεπάρκεια παγκοσμίως και επηρεάζει ανθρώπους όλων των ηλικιών. Η κατάσταση μπορεί να εκδηλωθεί αθόρυβα, συχνά περνώντας απαρατήρητη, μέχρι να εξελιχθεί σε σιδηροπενική αναιμία, όπου η μειωμένη παραγωγή αιμοσφαιρίνης δυσκολεύει τη μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς. Παρά το γεγονός ότι η διάγνωση και η θεραπεία είναι σχετικά απλές, η έλλειψη ενημέρωσης οδηγεί πολλούς να ζουν για μήνες ή χρόνια με συμπτώματα που θα μπορούσαν να έχουν προληφθεί.
Το παρακάτω άρθρο παρουσιάζει αναλυτικά όλα όσα πρέπει να γνωρίζει κανείς για τη σιδηροπενία, από τις βασικές αιτίες μέχρι τις πιο σύγχρονες θεραπευτικές προσεγγίσεις.
Ο σίδηρος αποτελεί ζωτικό ιχνοστοιχείο με καθοριστική συμβολή σε λειτουργίες όπως:
Όταν τα αποθέματα του οργανισμού εξαντλούνται, ολόκληρο το σώμα επηρεάζεται.
Η έλλειψη σιδήρου δεν έχει μία ενιαία αιτία. Οι συνηθέστεροι παράγοντες περιλαμβάνουν:
Η πιο συχνή αιτία, που αφορά κυρίως γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Η έντονη ή παρατεταμένη έμμηνος ρύση οδηγεί σταδιακά σε χαμηλά αποθέματα σιδήρου. Παρόμοιο αποτέλεσμα μπορεί να έχουν γαστρικά έλκη, πολύποδες, αιμορροΐδες ή φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου.
Οι ανάγκες του οργανισμού αυξάνονται ραγδαία, καθώς χρειάζεται να παραχθεί περισσότερο αίμα για τη μητέρα και το έμβρυο. Η σιδηροπενία αποτελεί συχνό εύρημα στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο.
Εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα που ακολουθούν χορτοφαγική ή αυστηρά vegan διατροφή, εφόσον ο φυτικός σίδηρος απορροφάται λιγότερο αποτελεσματικά.
Παθήσεις όπως η κοιλιοκάκη, χρόνιες εντερίτιδες ή χειρουργικές επεμβάσεις στο στομάχι μπορούν να δυσχεράνουν την απορρόφηση σιδήρου, ακόμη κι όταν η πρόσληψη είναι επαρκής.
Βρέφη, παιδιά και έφηβοι μπορεί να παρουσιάσουν χαμηλά επίπεδα σιδήρου λόγω της ταχείας ανάπτυξης, ιδιαίτερα όταν η διατροφή τους δεν είναι ισορροπημένη.
Η σιδηροπενία εξελίσσεται σταδιακά, γεγονός που δυσκολεύει την έγκαιρη αναγνώριση. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι:
Κάθε ένα από αυτά τα συμπτώματα μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, αλλά ο συνδυασμός τους αποτελεί ισχυρή ένδειξη σιδηροπενίας.
Η διάγνωση γίνεται με απλή αιματολογική εξέταση. Τα βασικά ευρήματα περιλαμβάνουν:
Οι γιατροί βασίζουν τη διάγνωση κυρίως στη φερριτίνη, καθώς δείχνει τα πραγματικά αποθέματα.
Η θεραπεία εξαρτάται από τη βαρύτητα της έλλειψης και τα αίτιά της.
Η χορήγηση σιδήρου από το στόμα αποτελεί την πιο συνηθισμένη μέθοδο. Χρησιμοποιούνται διάφορες μορφές, ανάλογα με την ανοχή και την ανάγκη του ασθενούς. Η διάρκεια θεραπείας είναι συνήθως τρεις έως έξι μήνες ώστε να γεμίσουν τα αποθέματα.
Πιθανές παρενέργειες περιλαμβάνουν γαστρική δυσφορία, δυσκοιλιότητα ή διάρροια. Για αυτό συστήνεται συχνά λήψη μετά το φαγητό ή συνδυασμός με βιταμίνη C.
Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις σοβαρής αναιμίας, δυσανεξίας στα από του στόματος σκευάσματα ή δυσκολίας απορρόφησης.
Εάν η σιδηροπενία προέρχεται από αιμορραγία, απαιτείται διερεύνηση και θεραπεία της πρωτογενούς αιτίας, είτε πρόκειται για γυναικολογικό ζήτημα είτε για γαστρεντερική απώλεια.
Η ενίσχυση της διατροφής αποτελεί κρίσιμο κομμάτι της αποκατάστασης. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο τύπος του σιδήρου:
Για καλύτερη απορρόφηση συνιστάται συνδυασμός φυτικών τροφών με βιταμίνη C, όπως λεμόνι, πιπεριές, φράουλες ή εσπεριδοειδή.
Ο περιορισμός τους γύρω από τα γεύματα είναι σημαντικός όταν υπάρχει θεραπευτική ανάγκη.
Η ταχεία ανάπτυξη αυξάνει τις ανάγκες τους, ενώ λάθη στη διατροφή εντείνουν την έλλειψη.
Η παρακολούθηση των επιπέδων σιδήρου είναι υποχρεωτική, καθώς μειωμένα επίπεδα μπορούν να επηρεάσουν τόσο τη μητέρα όσο και το έμβρυο.
Η μειωμένη όρεξη ή χρόνιες παθήσεις οδηγούν συχνά σε υποσιτισμό ή απορροφητικά προβλήματα.
Η αυξημένη κατανάλωση ενέργειας και ο ιδρώτας μπορούν να επιτείνουν την απώλεια σιδήρου, ειδικά σε γυναίκες αθλήτριες.
Πολλές λανθασμένες αντιλήψεις περιβάλλουν τη σιδηροπενία.
Αλήθεια: Παρά την περιεκτικότητα του, τα οξαλικά του δεσμεύουν μεγάλο μέρος του σιδήρου.
Αλήθεια: Δεν επηρεάζει τον μεταβολισμό του λίπους.
Αλήθεια: Στη σιδηροπενική αναιμία απαιτείται πάντα θεραπεία.
Η εμφάνιση ενός ή περισσότερων από τα παρακάτω αποτελεί λόγο για επείγουσα αξιολόγηση:
Η σιδηροπενία, αν και πολύ συχνή, δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι αθώο. Η επίμονη κόπωση, η ωχρότητα και τα συμπτώματα μειωμένης απόδοσης αποτελούν ενδείξεις που αξίζει να διερευνηθούν. Με έγκαιρη διάγνωση, κατάλληλη θεραπεία και σωστές διατροφικές επιλογές, η αποκατάσταση των επιπέδων σιδήρου είναι πλήρως εφικτή και η καθημερινή ζωτικότητα επανέρχεται.